Aanleiding voor dit artikel is de Maand van de Geschiedenis. Die staat dit jaar, onder het motto Eureka, in het teken van innovaties en wetenschappelijke ontdekkingen.
Mooi idee, maar in praktijk ...
Het is een mooi idee: we kopen in Engeland een stoommachine, die sluiten we aan op een aantal pompen. Dan hebben we een gemaal waarmee we de waterstand in de stad beter op peil kunnen houden dan met de windmolens. In de praktijk bleek het echter lastiger. Wanneer de Rotterdamse klokkenmaker Steven Hoogendijk (1698-1788) en zijn vrienden in maart 1776 niet ver van de Oostpoort hun eerste experiment met een ‘vuurmachine’ beginnen, blijkt het apparaat problemen te hebben.
Een nieuw stoomgemaal
In 1784 stelt Hoogendijk 25.000 gulden beschikbaar voor een nieuw experiment. Twee jaar later begint in de Blijdorpse polder de bouw van een nieuw stoomgemaal. De boeren in de omgeving kijken machteloos toe. Ze zijn bang dat hun koeien door het geraas van het ding geen melk meer zullen geven.
In 1787 is het gebouw zover klaar dat de stoommachine door een monteur kan worden geïnstalleerd. Bij de eerste tests, onder het toeziend oog van klokkenmaker Hoogendijk, blijkt het apparaat per slag meer dan drieduizend liter water te kunnen opvoeren. Daarmee is het veel krachtiger dan een windmolen.
Nut
Kort na de installatie bewijst het apparaat zijn nut al. Door aanhoudende regelval komen de polders ten westen van de stad onder water te staan. Op verzoek van dezelfde boeren die er eerst zo tegen waren, brengt het Blijdorpse gemaal het water dan weer op normaal peil.
Het einde van het stoomgemaal
Ondanks dat succes wordt het gemaal daarna weinig gebruikt. Dat heeft vooral politieke redenen: Oranjegezinde Rotterdammers zien het als speelgoed van hun tegenstanders, de Patriotten. Ze spreken spottend over een ‘Keezen-ding’, een verwijzing naar de scheldnaam van de Patriotten. Nadat stadhouder Willem V weer zijn macht heeft gepakt in Nederland, ontvluchten veel Patriotten het land. Dat betekent het einde van het eerste goed werkende stoomgemaal van Nederland. De restanten van de machine zijn waarschijnlijk rond 1791 op de schroothoop beland.
